Η συνάντηση
Η σύγχρονη ιεραποστολική αναζήτηση της εκκλησίας
μας δημιούργησε μία ιδιότυπη συνάντηση. Είναι μία συνάντηση με κοινωνίες
που βιώνουν πρωτόγνωρες για μας θρησκευτικές εμπειρίες. Οι γνωστοί
λόγοι των Πατέρων κατά Ελλήνων, Ιουδαίων και Εθνικών, παρ’ όλη την
ευρύτητα τους, δεν καλύπτουν το χώρο των αναζητήσεων των λαών που
βρίσκονται μέσα στο χώρο των παραδοσιακών θρησκειών της Αφρικής και της
Ασίας. Η συνάντηση αυτή απαιτεί ουσιαστική μελέτη των θρησκευτικών
συντεταγμένων των λαών αυτών προκειμένου να γίνει «ξεκαθάρισμα» εννοιών
εκεί που υπάρχει ο κίνδυνος του συγκρητισμού. Οι απολογητές Πατέρες των
πρώτων αιώνων γνώριζαν πολύ καλά π.χ. την έννοια που απέδιδε ο Πλάτων
στην ψυχή προκειμένου να ομιλήσουν για την αθανασία της ψυχής δίδοντας
έμφαση στα στοιχεία που διαφοροποιούν τις έννοιες.
Η πανσπερμία των απόψεων και η λιτότητα των εργαλείων
Μιλήσαμε πριν από λίγο για τις παραδοσιακές
θρησκείες της Αφρικής και της Ασίας. Θα ήταν αφελές να προσπαθήσουμε να
περιγράψουμε με κοινούς ορισμούς τις θρησκευτικές διαφοροποιήσεις που
κρύβονται μέσα στο γεωγραφικό αυτό τόξο που χαράσσει έναν ορίζοντα
απέραντο. Μέσα, όμως, στην πανσπερμία των απόψεων μπορούμε διακριτικά να
προσδιορίσουμε κάποια λιτά εργαλεία που έχουν την ιδιότητα να αγγίζουν
μεγάλο αριθμό θρησκευτικών συστημάτων και Ιδεολογιών.
Το στοιχείο του μαγικού ως εργαλείο ερεύνης
Ένα από τα εργαλεία ερεύνης είναι το στοιχείο του
μαγικού. Φωλιάζει σ' όλες σχεδόν τις θρησκευτικές παραλλαγές. Παρ’ όλο
που η εξωτερική του εμφάνιση έχει διαφορετικά τελετουργικά και
πρακτικές, έχει, στη ρίζα του, το ίδιο πρόσωπο. Από τη φανερή μαγική
αντίληψη του κόσμου που κρύβει η κάθε παραλλαγή των αφρικανικών
θρησκειακών αντιλήψεων, μέχρι την αφηρημένη και φιλοσοφική προσέγγιση
του βουδισμού κυριαρχεί το μαγικό στοιχείο. Ο βουδισμός μάλιστα, παρ'
όλη την υπερβατική διαλογιστική του, το χρησιμοποιεί κατ’ εξοχήν όταν
θελήσει να προσεγγίσει τις απαιτήσεις της θρησκευόμενης μάζας για μια
θρησκεία που εξασφαλίζει στον πιστό πρακτικές παροχές και προφυλάσσει
από το κακό και τις προσβολές του. Αν θέλαμε να προσδιορίζαμε το μαγικό,
θα στεκόμασταν σε κάποια πρακτική που αφ' εαυτής εξασφαλίζει τον πιστό ή
σε αντικείμενα που μόνα τους, λόγω μαγικής τελετουργικής φορτίσεως
έχουν αυτονομία για να δίνουν προστασία και ευλογία. Από το μαγικό
απουσιάζει σχεδόν η προσωπική επιθυμία και άσκηση καθώς και η συνάντηση η
προσωπική με τον Θεό. Ακόμη και οι ποιo «υψηλές» μορφές
θρησκευτικότητας, όπως ο διαλογισμός, η γιόγκα, η εμβάθυνση στο μάντρα,
οδεύουν σταθερά στην αφαίρεση του προσώπου και στην εξαφάνιση στο
πέλαγος μιας απρόσωπης εννοίας νιρβάνα.
Η σπουδαιότητα τον μαγικού ως εργαλείου αποφυγής συγκρητισμού
Η Ιεραποστολική πρακτική πρέπει να σταθεί
κατηχητικά στο σημείο αυτό. Ο κατηχούμενος που προέρχεται από τις
παραδοσιακές θρησκευτικές εμπειρίες κινδυνεύει άμεσα να εντάξει τα
μυστήρια της Εκκλησίας, όπως και τα Ιερά σκεύη και αντικείμενα, στο
γνωστό χώρο του μαγικού. Είναι πολύ πιο βολικό γι' αυτόν να έχει τη νέα
θρησκεία που του εξασφαλίζει και ορατά φετίχ, τα οποία μπορεί να
χρησιμοποιεί για κάθε περίπτωση. Όπου έγινε πρόχειρη η ανεπαρκής
κατήχηση, στο σημείο αυτό ήταν φανερή η αποτυχία στη συγκρότηση
πραγματικά ορθόδοξων κοινοτήτων. Η συχνή και παράλληλη προσφυγή στο μάγο
και στον ιερέα δηλώνει του λόγου το αληθές. Κάθε φορά που ξεσπούν
τάσεις διχασμού, χαρισματικών φαινομένων, προβλημάτων εκκλησιολογικής
φύσεως και τυπολατρικού συγκρητισμού μπορεί ο νηφάλιος παρατηρητής να
συλλάβει στο κέντρο του προβλήματος κάποια μορφή μαγικού στοιχείου που
υποκρύπτεται επιμελώς.
Δυνατότητες θεραπείας
Οι ευθύνες για τη συγκατοίκηση του μαγικού
στοιχείου με το χριστιανισμό δεν βαρύνουν τους κατηχούμενους και τους
νεοφώτιστους. Εκείνοι έτσι μεγάλωσαν. Ήταν η αγωγή εξ απαλών ονύχων και
έτσι εμαθήτευσαν παρά τους πόδας κάποιου «Γαμαλιήλ» της παραδόσεώς τους.
Μια παλαιά πίστη μπορεί να την αλλάξεις. Και το πράγμα είναι σίγουρα
πιο εύκολο αν ακούσεις τη φωνή της θείας χάριτος. Το δέσιμο όμως με μια
παράδοση που έχει επεκτείνει τα πλοκάμια της σε κοινωνικές,
πολιτιστικές, εθιμοτυπικές και διανθρώπινες σχέσεις δύσκολα το
αποτάσσεις. Είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις τα ζιζάνια από τον καρπό. Αν
αποβάλλοντας τα ζιζάνια, δηλαδή το μαγικό, απορρίψεις κοινωνικές
συνθήκες και τρόπους διαβιώσεως, μπορεί να τραυματίσεις βαθύτατα το
πρόσωπο ενός τόπου. Η μόνη θεραπευτική πρόσβαση είναι η βαθειά μελέτη
των δεδομένων της υπό κατήχηση κοινωνίας και η μακροχρόνια παραμονή του
ιεραποστολικά εργαζομένου στον τόπο της Ιεραποστολής με άσκηση και
προσευχή. Ο φωτισμός του νου και το ζύμωμα με το περιβάλλον θα δώσει τις
δυνατότητες για να διαπιστωθεί που κρύβεται το μαγικό και που όχι. Η
μακροχρόνια φυσικά και συστηματική κατήχηση, χωρίς την αγωνία των
αριθμών, θα διευκολύνει την όλη προσπάθεια.
Στώμεν, λοιπόν, καλώς και μετά φόβου ενώπιον της
προσπάθειας του ευαγγελισμού των λαών. Η μαγική διάσταση έχει ζυμωθεί με
τον πολιτισμό πολλών τριτοκοσμικών κοινωνιών. Αφορκισμοί, συνθήματα και
συγκινητικές Ιεραποστολικές περιγραφές δεν προσεγγίζουν το πρόβλημα. Το
φαινόμενο δεν μπορούμε να το παραβλέψουμε. Η απώθηση δεν δίνει λύσεις.
Χρειάζεται ανατομία της μαγικής νοοτροπίας, αν δεν θέλουμε σε λίγα
χρόνια οι κοινότητες των νεοφώτιστων να έχουν μεταφέρει μέσα στα πλαίσια
της ορθόδοξης παραδόσεως τα χαρακτηριστικά ενός μαγικού χριστιανισμού.
† π.Κ.Σ.
Πηγή: Περιοδικό «ΣΥΝΑΞΗ». Τεύχος 67,
Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1998. Τίτλος περιοδικού: Η μαγεία εντός των
τειχών: στρεβλώσεις της εκκλησιαστικής συνείδησης.
