Οι δια Χριστόν Σαλοί ως ιεραπόστολοι του Διονύση Σπεντζάρη Πηγή: Περιοδικό Πάντα τα έθνη, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2003.

Αν επιχειρήσουμε να ρίξουμε μια ματιά στη βιογραφία ενός δια Χριστόν Σαλού, αυτό που θα τραβήξει ιδιαιτέρως την προσοχή μας και μάλιστα θα μας ξαφνιάσει, θα είναι μάλλον η παραδοξότητα, η υπερβολή και η «τρέλα» της συμπεριφοράς του Σαλού.

Ωστόσο, αν μετά το πρώτο μας ξάφνιασμα θελήσουμε η ματιά μας να γίνει περισσότερα απαιτητική, θ’ ανακαλύψουμε μια καταπληκτική ιεραποστολική θέαση της εκκλησιαστική μας ζωής η οποία φανερώνει τα βάθος της σχέσης Εκκλησίας και κόσμου. Γι’ αυτό καλύτερα να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Δια Χριστόν Σαλοί, δηλαδή τρελοί για χάρη του Χριστού, καθιερώθηκε από τον 6^ο αιώνα περίπου (με την εμφάνιση του αγίου Συμεών από την Έμεσα) να αποκαλούνται οι Χριστιανοί εκείνοι, συνήθως μοναχοί, που προσποιούνται τον τρελό προκειμένου να ανταποκριθούν, μέσα από περίεργους και ασυνήθιστους δρόμους στις εντολές του Χριστού. Όχι όμως για να σώσουν μονάχα την δική τους ψυχή αλλά και πλήθος άλλων συνανθρώπων. Η ζωή τους, δηλαδή, διαπνεόταν από κίνητρο ιεραποστολικό.

Αυτό που πρέπει να προσέξουμε στους «Βίους» τους είναι ότι ο χώρος δράσης τους είναι η κοινωνία, οι πόλεις. Όσοι από τους δια Χριστόν Σαλούς ήσαν μοναχοί, άφησαν το μοναστήρι ή το ασκητήριό τους και εισήλθαν στη κοινωνία. Οι κοινωνίες, όμως, στις οποίες εισήλθαν ήσαν πάντοτε χριστιανικές. Αυτές ήσαν το πεδίο της δράσης τους. Οι πράξεις που έκαναν ήσαν παράλογες και προκλητικές, πράξεις ενός τρελού, οι οποίες όμως είχαν ένα βαθύτερο περιεχόμενο. Οι Σαλοί σύχναζαν σε ταβέρνες, σε κακόφημες συνοικίες, έκαναν παρέα με τις πόρνες, συμμετείχαν σε όλες τις διαστάσεις του περιθωρίου πλην μίας: της αμαρτίας.

Ποιο ήταν αυτό το βαθύτερο περιεχόμενο; και γιατί οι Σαλοί έδρασαν στις χριστιανικές κοινωνίες;

Στους πρώτους αιώνες της χριστιανικής εποχής οι πιστοί βίωναν περισσότερο έντονα το γεγονός ότι ήσαν μέλη της ίδιας οικογένειας. Όμως, όταν με το διάταγμα των Μεδιολάνων η Χριστιανική Εκκλησία γνώρισε την αναγνώριση, οι χριστιανοί άρχισαν να εφησυχάζουν μέσα στον ιστό της κοινωνικής τάξης και οι αδελφικές σχέσεις χαλάρωσαν. Τώρα πια ο Χριστιανισμός έγινε κοινωνικά αποδεκτός, απέκτησε κρατική υποστήριξη και εδραιώθηκε με κοσμικό πνεύμα στις συνειδήσεις, ο θεσμός της ιδιοκτησίας. Τώρα πια άρχισε να κυριαρχεί η διάκριση μεταξύ του «δικού μου» και του «δικού σου». Κι αυτή ήταν, σύμφωνα με τη μαρτυρία του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, μία από τις αιτίες αλλοίωσης του χριστιανικού ήθους. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τον 4^ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη οι περισσότεροι άνθρωποι ζούσαν μέσα στη φτώχια, στην ταλαιπωρία και στους πόνους. Σε αντίθεση μ’ αυτούς, η ζωή των πλουσίων ήταν ιδιαίτερα προκλητική. Δεν αφορούσε όμως μόνο τις κοινωνικές ανισότητες ο νέος άνεμος που έπνεε τον 4^οαιώνα. Οι χριστιανοί απολάμβαναν τιμές, αξιώματα, θέσεις στην, χριστιανική πια, Αυτοκρατορία. Ξαφνικά η Εκκλησία κατακλύσθηκε από πλήθη που έφεραν χωρίς κόπο την ετικέτα «Χριστιανός». Ο ιερός Χρυσόστομος ένοιωθε στεναχώρια για το μεγάλο αριθμό των κατ’ όνομα Χριστιανών, που τους θεωρούσε μάλιστα μια επιπλέον τροφή για το πυρ της γεένης. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η χριστιανική ταυτότητα έχανε τη βασική ιδιότητά της να λειτουργεί ως άλας της γης, ως η ζύμη που θα αναπλάσει το φύραμα, το ανθρώπινο φύραμα.

Εδώ ακριβώς φανερώνεται  η ιεραποστολική συνείδηση και δραστηριότητα των δια Χριστόν Σαλών. Οι Σαλοί ήλθαν να εργαστούν για μια ουσιαστική μεταστροφή στο Χριστό και για την γέννηση της πραγματικά χριστιανικής κοινωνίας. Δεν διακήρυξαν μια άλλη θρησκεία ή μια άλλη Εκκλησία, αλλά κατέθεσαν το αίτημα της ανανέωσης, την ανάγκη μιας αναβάπτισης. Υπενθύμισαν το μήνυμα του Χριστού και κάλεσαν σε γνήσια αποδοχή του. Οι Σαλοί ήσαν μια γροθιά στο στομάχι της εφησυχασμένης μετά τους διωγμούς, χριστιανικής κοινωνίας, τάραξαν τα λιμνάζοντα ύδατα της ασφάλειας, της ευημερίας και της τυπολατρείας.

Αυτή την τυπολατρεία «τσαλάκωσε» ο Άγιος Συμεών όταν, Κυριακάτικα, γέμισε τις τσέπες του καρύδια, πήγε στην Εκκλησία, στην αρχή της θείας Λειτουργίας κι άρχισε να σβήνει τις καντήλες. Ακολούθησε πανικός. Άρχισαν να τον κυνηγούν για να τον βγάλουν έξω, αλλά αυτός ανέβηκε στον άμβωνα και εκεί χτυπούσε τις γυναίκες με τα καρύδια. Επιτέλους αυτές ξύπνησαν. Ναι! Όπως μαρτυρούν και τα κείμενα του ιερού Χρυσοστόμου, πολλές γυναίκες, μέσα στο πλαίσιο προφανώς της εξοικείωσης τους με τη λειτουργική ζωή, συνήθιζαν να παίρνουν έναν υπνάκο στη θεία Λειτουργία. Οι άνδρες είχαν «σοβαρότερες» ασχολίες, αφού στηνόταν μεταξύ τους κανονικός διάλογος για «τόκους αριθμών, λογισμούς δανεισμάτων» ή «περί κερδών, περί εμπορίας, περί καπηλείας». Γι’ αυτό ο Χρυσόστομος δεν δίσταζε να ομολογεί ότι οι πραγματικά καλοί χριστιανοί αποτελούσαν ένα μικρό κλάσμα από τον ολικό αριθμό των εκκλησιαζομένων. Οι περισσότεροι εκκλησιάζονταν από συνήθεια.

Αυτή δεν ήταν η μοναδική ενέργεια του Συμεών, από την οποία αναστατώθηκαν και προκλήθηκαν οι κάτοικοι της Έμεσας. Τον συναντούμε να εισβάλει στα γυναικεία λουτρά της πόλης, να επιχειρεί τάχα να βιάσει τη γυναίκα τού ταβερνιάρη εργοδότη του. Κίνητρό του; Να γκρεμίσει τη σιγουριά και το νομικίστικο πνεύμα, που κατατάσσει τους ανθρώπους με βάση τα εξωτερικά, επιδερμικά κριτήρια και παραβλέπει ότι η σωτηρία είναι ζήτημα βαθιάς μετάνοιας κι όχι απλώς τήρησης ενός κοσμικού καθωσπρεπισμού. Ο βιογράφος του, Λεόντιος ο επίσκοπος Νεαπόλεως, ο οποίος ρητά μας διαβεβαιώνει ότι η είσοδός του ήταν προσχεδιασμένη, επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό μας. «Πώς αισθανόσουν Πάτερ, όταν μπήκες στα λουτρά των γυναικών;» τον ρώτησε ο διάκονος Ιωάννης, ο μόνος που γνώριζε την αληθινή πολιτεία του αγίου. «Πίστεψέ με, παιδί μου ήμουν σαν ξύλο ανάμεσα σε ξύλα» του είπε ο Συμεών.

Ο Άγιος Ανδρέας ο δια Χριστόν Σαλός έδρασε στην Κωνσταντινούπολη τον 9^ο αιώνα. Κοντά στα άλλα του χαρίσματα φαίνεται ότι διέθετε και πολύ «βαρύ χέρι». Τα ευεργετικά του αποτελέσματα αισθάνθηκαν για τα καλά δυο κλέφτες, οι οποίοι απολάμβαναν τα «αγαθά» της λείας τους σε μια ταβέρνα. Ο τρόπος που μεταχειρίσθηκε ο Άγιος σίγουρα μας ξαφνιάζει. Αλλά αν έμπαινε στην ταβέρνα κι άρχιζε το κήρυγμα σε μια γλώσσα οικεία σε αξιοπρεπείς νοικοκυραίους, ποιος θα τον άκουγε; Ο πόνος από τα χαστούκια που δέχθηκαν οι δυο κλέφτες ήταν ένα είδος γλώσσας κατανοητό από τους ανθρώπους του υποκόσμου, και διαπέρασε το σώμα και την ψυχή τους. Περισσότερο αυτήν. Το φανέρωμα της «πληγής» μας, η συνειδητοποίηση των αμαρτιών μας είναι το πρώτο βήμα προς τη σωτηρία. Αυτό πέτυχε ο Άγιος.

Όταν, κατά την περίοδο της μεγάλης Τεσσαρακοστής, ο Ρώσσος Νικόλαος ο Σαλός (16^ος αιώνας) διασταυρώθηκε με τον τσάρο Ιβάν τον Τρομερό ο οποίος είχε εγκαθιδρύσει μια βασιλεία του τρόμου, του προσέφερε να φάει ένα κομμάτι ωμό κρέας. Ο Ιβάν οπισθοχώρησε αηδιασμένος, παίρνοντας το μήνυμα, ότι χειρότερο από το να φας κρέας τη Σαρακοστή είναι να «καταβροχθίζεις» ανθρώπινο κρέας με την τυραννική εξουσία σου. Ο Σαλός δεν επαναπαύθηκε στο ότι τυπικά η εξουσία ήταν χριστιανική, αλλά φανέρωσε τα ουσιαστικά κριτήρια χριστιανικότητας.

Πιστεύουμε, ότι με τη ζωή και τη δράση τους οι δια Χριστόν Σαλοί μιμήθηκαν την κένωση του ίδιου του Ιησού Χριστού, που κατέβηκε μέχρι τα κατώτατα του Άδη για να καλέσει κάθε άνθρωπο στο Σώμα του. Οι Σαλοί απευθύνουν ένα διαρκές μήνυμα σε όλο το σώμα της Εκκλησίας, σε όλες τις εποχές και υπενθυμίζουν τη θεμελιώδη ιεραποστολική φυσιογνωμία της. Μας καλούν, έτσι, σε αυτοκριτική, σε αναζήτηση γνήσιου εκκλησιαστικού τρόπου ζωής. Συνεχώς μας υπενθυμίζουν ότι δεν μπορούμε να εφησυχάζουμε, νομίζοντας ότι είμαστε Χριστιανοί επειδή γεννηθήκαμε σε ένα από τα λεγόμενα «χριστιανικά έθνη».